Nu te zien in het Jenevermuseum

'Distilleerdames. Sterke vrouwen achter sterke drank'

Nieuwe tentoonstelling in het Nationaal Jenevermuseum Schiedam belicht vergeten verhalen. Vanaf 17 april tot en met 14 september presenteert het Jenevermuseum Schiedam de tentoonstelling 'Distilleerdames. Sterke vrouwen achter sterke drank'. Hoewel de jeneverindustrie lange tijd bekendstond als een mannenwereld, blijkt uit historisch onderzoek dat vrouwen een veel grotere rol speelden dan tot nu toe werd aangenomen.
Vrouwen stonden aan het hoofd van bedrijven, beheerden het kapitaal, deden schenkingen aan goede doelen en waren actief in de verkoop – denk aan de oprichtster van Gall & Gall.

Het Jenevermuseum belicht vier invalshoeken op de rol van vrouwen in de jenevergeschiedenis
Vrouwen achter de jenever
De jeneverindustrie was een echte mannenwereld, toch? Hoewel de productie van jenever door vrijwel uitsluitend door mannenarbeid werd gerealiseerd, zijn er in de achttiende eeuw alleen al zo’n veertig vrouwen lid van drankproducerende gilden. Ze zorgden voor het geld, het netwerk en de distributie – vaak op de achtergrond, maar onmisbaar.

Vrouwelijke drankcultuur
‘Altijd is kortjakje ziek, midden in de week maar zondag niet.’ Een van de oudste liedjes over jenever en wel over een jeneverdrinkende toiletbediende. Al sinds de opkomst van jenever is de drank onder vrouwen erg populair. Toch zitten er flinke verschillen in drankcultuur tussen de seksen.

Vrouwen in de jeneverreclame
De jeneverreclame is een spiegel van haar tijd. Van Hollandse huisvrouw tot lustobject of serveerster – de manier waarop vrouwen zijn afgebeeld, zegt veel over maatschappelijke opvattingen en genderrollen.

Vrouwen van nu
Hoe ziet de verdeling in de jeneverwereld er tegenwoordig uit? De tentoonstelling maakt de balans op: wat is er veranderd en welke patronen blijven bestaan?

Openingstijden en praktische informatie
De tentoonstelling is te bezoeken van 17 april t/m 14 september in het Jenevermuseum Schiedam.

De tentoonstelling 'Distilleerdames. Sterke vrouwen achter sterke drank' maakt deel uit van Schiedam viert 750, waarin de stad 750 jaar stadsrechten viert.
De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door Schiedamviert750, Fekt en Intra Muros.

Tentoonstelling Smakken & Zakken – Dragers van de geschiedenis

Van 24 april t/m 13 juli 2025 toont het museum in samenwerking met het Anthonisgilde een eerbetoon aan het eeuwenoude ambacht van de zakkendrager. Aanleiding is het 300-jarig bestaan van het Zakkendragershuis en het 40-jarig jubileum van het Anthonisgilde.

Het beroep zakkendrager
De tentoonstelling werpt een nieuw licht op het eeuwenoude beroep van de zakkendrager. Lange tijd werd dit ambacht vooral gezien als zwaar, fysiek werk. In deze expositie ligt de nadruk op het sociale en culturele belang van het Zakkendragersgilde. Niet iedereen kon zomaar zakkendrager worden; er golden strikte toelatingseisen, kosten en regels. Lid zijn van het gilde betekende aanzien, verbondenheid en een zekere mate van zekerheid. Zakkendragers hadden meer in huis dan spierkracht: velen bekleedden bestuurlijke functies in de stad en waren onderdeel van de stedelijke elite.
Bezoekers maken kennis met de geschiedenis van de gilden in Nederland, de ontwikkeling van het Schiedamse gilde, de sociale functies van het gilde en het dagelijkse leven van de zakkendragers. Eén Schiedamse zakkendragersfamilie vormt de rode draad van de tentoonstelling, waardoor de geschiedenis persoonlijk en tastbaar wordt.

Anthonisgilde anno nu
Het Anthonisgilde bestaat uit vrijwilligers die het ambacht levend houden door demonstraties en rondleidingen. Omdat het inrichten van een historisch verantwoorde tentoonstelling specialistische kennis vereist, is in samenwerking met het Jenevermuseum besloten Beau van ’t Hoen aan te stellen. Zij verricht bronnenonderzoek, ontwikkelt de publieksinformatie en verzorgt de vormgeving van de expositie.
De tentoonstelling sluit aan bij het 750-jarig bestaan van de stad Schiedam in 2025, waarin het gildewezen en het ambacht van zakkendrager een belangrijke plaats innemen. Naast de hoofdexpositie worden er in de weekenden publieksactiviteiten en kleine exposities georganiseerd in en rond het Zakkendragershuis, zodat bezoekers ook op locatie de sfeer van het gilde kunnen ervaren.

Smakken & Zakken, dragers van de geschiedenis is een eerbetoon aan een ambacht dat diep verweven is met de identiteit van Schiedam. Het biedt een unieke inkijk in een wereld van rituelen, regels en onderlinge zorg die nog steeds tot de verbeelding spreekt.

Opening tentoonstelling Smakken en Zakken
Op 24 april is de opening van de tentoonstelling Smakken & Zakken, dragers van de geschiedenis. De opening begint om 15.00 in het Jenevermuseum. Tijdens de opening zal de hoofdzakkendrager van Schiedam in het kort vertellen over de Anthonisgilde die dit jaar ook 40 jaar bestaat en de tentoonstelling openen.  

Programma: 

14:30 - Inloop met welkomstdrank

15:00 – Welkomstwoord van de directeur van het Jenevermuseum

15:05 - Presentatie over de tentoonstelling van curator Beau van ’t Hoen

15:15 – Verhaal van een zakkendrager

15.30 - Opening tentoonstelling door de zakkendragers

16:00 – Afsluitend drankje

17:00 - Einde evenement

Aanmelden kan via: deze link
De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door Stichting Gemeenschapsfonds Schiedam, Stichting Volkskracht, Deltaport Donatiefonds, Fonds Schiedam Vlaardingen e.o.

Kershawn Rijssel ontwerpt 21ste Vriendenfles

Op zondag 23 maart werd om 14.30 u de Vriendenfles 2025 onthuld en wordt het eerste exemplaar uitgereikt aan burgemeester Harald Bergmann op de Graanzolder van het Nationaal Jenevermuseum in Schiedam. Het is de 21ste Vriendenfles die de Vrienden van het Jenevermuseum uitbrengen. Dit jaar is woordkunstenaar en stadsdichter Kershawn Rijssel (KMR) gevraagd een speciaal gedicht voor het etiket van de Vriendenfles te maken dat zowel past bij jenever als bij 750 jaar Schiedam. Henry Verhorst verzorgde de vormgeving van het etiket. Het jenevergedicht is tijd overstijgend met als boodschap dat we in deze tijd van individualisme nog steeds naar elkaar moeten kijken, samen zijn we mens, samen maken we de stad.

Kershawn Rijssel is 29 jaar en treedt op onder de artiestennaam KMR. Hij is geboren en getogen in de wijk Groenoord en begon op zijn zesde met schrijven om zijn emoties onder woorden te brengen. Op het Lyceum Schravenlant begon hij met rappen, later ging hij ook dichten, muziek maken en teksten delen als spoken word artist.
Van 23 maart tot 13 april is in de Melcherszaal van het Jenevermuseum in de Melcherzaal een kleine tentoonstelling ingericht met gedichten en teksten van Kershawn Rijssel/KMR. Ook is daar een videoportret van hem te zien.

Terugblik Symposium Jenever en Slavernij van 26 januari in de Lutherse kerk in Schiedam

Aanzet tot debat over rol jenever en slavernij smaakt naar meer

In het verlengde van de expositie ‘Bittere Erfenis, Drank en Kolonialisme’ hield het Nationaal Jenevermuseum Schiedam op zondag 26 januari 2025 een symposium. Vanwege de vele aanmeldingen hiervoor was niet de Graanzolder het decor van de lezingen, maar de Lutherse Kerk aan de Lange Nieuwstraat. Met dit symposium beoogde het museum verder onderzoek naar dit onderwerp te stimuleren, een dialoog te starten en een nog redelijk onbelicht onderwerp over het voetlicht te brengen. Vier sprekers gaven tijdens dit symposium vanuit hun eigen invalshoek hun visie op het onderwerp.

Allereerst verwelkomde directeur Arij Groenewegen het publiek dat in groten getale naar deze verdiepingsslag van het Jenevermuseum was gekomen. Gespreksleidster Floor Margarita Cornelisse leidde het symposium vervolgens in goede banen. Vier experts gingen ieder ongeveer vijftien minuten in op het onderwerp ‘Bittere Erfenis, Drank en Kolonialisme’: dr. Michel Doormont, Ludwina van Elshuis, promovendus historicus Merel Blok en prof.dr. Alex van Stipriaan.

Afrika-deskundige Michel Doormont concentreerde zich op jenever in Ghana volgens drie thema’s: jenever als product, het gebruik ervan en als ruilmiddel. Jenever was een belangrijke product bij de inkoop van een tot slaaf gemaakte, net zoals wapens, textiel en ijzerwaren. Daarbij ging het bij jenever veelal niet om de kwaliteit ervan maar om de juiste verpakking. De jenever moest het predikaat Schiedam hebben. Volgens hem is er in Afrika door de kolonisatie een markt gecreëerd voor dit typisch Nederlands distillaat. Ook nu nog!

De Schiedamse Ludwina van Elshuis is van origine uit het Para-gebied in Suriname. Zij is expert op het gebied van de winti-cultuur. Zij gaf aan dat jenever altijd een deel van haar leven was, al was zij zich er niet altijd van bewust. En dan doelde zij niet op jenever als borrel maar als offerande voor de voorvaderen bij de kankantrie, de kapokboom. “Schiedam is meer verbonden met Suriname dan u denkt”, waarbij zij verwees naar haar voornaam Ludwina en naar de Lutherse kerk, waar het symposium plaatsvond, een voornaam kerkgenootschap in Suriname. Volgens Ludwina was het in de winti-cultuur gebruikelijk hun voorvaderen het beste te geven, zoals textiel, amandelmelk, blauwsel en jenever. “Het gaf de tot slaaf gemaakten houvast, kracht om iets te geven dat de slavenhouders zelf ook gebruikten.”

De derde spreker, Merel Blok, gaf aan dat zij meer vanuit haar vorige baan bij het gemeentearchief bij het onderwerp is betrokken. Haar eerste klus daar was om uit te zoeken of er een verband bestaat tussen jenever en slavernij. Uit onderzoek blijkt dat vijftien procent van de Zuid-Hollandse productie van jenever eind 1700 bestemd was voor de Nederlandse markt; 85 procent werd geëxporteerd. “Tot nu toe is het verband tussen jenever en slavernij nog niet kunnen maken. Maar daarbij is het bronmateriaal de uitdaging.” Volgens Merel Blok moeten we niet beginnen bij de handelsketen in Schiedam maar proberen andersom te redeneren. Beginnen bijvoorbeeld bij de West-Indische Compagnie of bij particuliere slavenhandelaren en in die archieven bronnen zoeken. Zij noemde daarbij een Rotterdamse drankenmakelaar van wie bekend was dat die een grote opkoper van jenever was op de Schiedamse beurs. Er was, zo stelde zij, een duidelijke voorkeur voor moutbrandewijn die niet in de provincie Zeeland werd geproduceerd. “Ik meen dat Schiedamse jenever als ruilmiddel in de slavenhandel werd gebruikt. Je kunt het verband niet ontkennen als je kijkt naar de handelsketen. Deze aanpak is het waard om nader onderzocht te worden. Kijk buiten de stadsgrenzen voor vervolgonderzoek”, was haar oproep.

Als expert van de Caraïbische geschiedenis hield Alex van Stipriaan tenslotte de lezing ‘Klare taal’. Hij gaf aan veel onderzoek te hebben verricht naar het verband Rotterdam-slavernij. Hij noemde vier belangrijke ruilmiddelen: textiel (50%), sterke drank (10%), ijzerwaren (7%) en wapens (28%). Daarbij ging het om gigantische hoeveelheden, volgens hem werd er in Suriname ‘heel erg veel gedronken door de Europeanen’. “De gebruiken van de kolonisator werden overgenomen door de tot slaaf gemaakten. Dat vind ik de kracht van de mensen die niet alleen slachtoffer waren maar ook gebruiken van de kolonisator zichzelf eigen maakten.”

Tenslotte was er onder leiding van Floor Margarita Cornelisse nog een moment van interactie tussen de sprekers en het publiek door middel van een vragenronde. Er waren niet zozeer vragen over het geboden programma als wel aanvullingen vanuit eigen onderzoek of waarneming van sommige aanwezigen. Zo werd de rol gemist in de slavernij van de Rotterdamse familie Hoboken en werd een vraag gesteld over Ghanazen die vanuit het KNIL naar Nederlands-Indië zijn gestuurd in de bersiap-periode. Verder werd gevraagd wat de waarde was van een fles jenever in die tijd. Alex van Stipriaan vergeleek de prijs van een fles van 1 gulden met het jaarloon van een arbeider, 150 gulden.

De emeritus-professor meende dat er geen plek is in Nederland die – als je diep genoeg graaft – niet te maken heeft met slavernij. “Er is nu een toenemende belangstelling voor slavernij. Laten we niet vergeten te bestuderen hoe slavernij in elkaar zat. Verdiep je in het verhaal van je buurvrouw of buurman die uit Ghana of uit Suriname komt. Want daar ligt het werkelijke verhaal.”

Na ruim twee uur gaf het publiek in de bomvolle kerk een lang applaus als dank voor het geboden programma. Tevens werd door de vier experts benadrukt dat er nader onderzoek zou moeten worden gedaan naar slavernij en daarbij zeker ook de nazaten van tot slaaf gemaakten te betrekken. Daarnaast moet het vervolgonderzoek ook inzoomen op Azië. Het Aziatische plaatje van slavernij zou nog complexer zijn dan de Transatlantische route. Deze aanzet van het Nationaal Jenevermuseum Schiedam voor een eerste discussie over jenever en slavernij bleek een succes gezien de opkomst en de waarderende reacties na afloop. Het smaakt zeker naar meer.

Bittere Erfenis: Drank en Kolonialisme in het Nationaal Jenevermuseum Schiedam

Het Nationaal Jenevermuseum Schiedam presenteert van zaterdag 30 november 2024 tot en met zondag 16 maart 2025 de tentoonstelling Bittere Erfenis: Drank en Kolonialisme, waarin de rol van drank in de Nederlandse koloniale geschiedenis centraal staat. Deze unieke tentoonstelling onthult de impact van het Nederlands gedistilleerd op de koloniale geschiedenis en de hedendaagse drankcultuur.

Een onvertelde geschiedenis
Jenever, lang gezien als een symbool van Nederlands vakmanschap en export, heeft een verborgen verhaal. Waar Nederland ging, volgde jenever – van West-Afrika, Azië tot de Zuid-Amerikaanse plantages. De tentoonstelling Bittere Erfenis: Drank en Kolonialisme, werpt een nieuw licht op deze geschiedenis. Bezoekers krijgen inzicht in hoe jenever werd ingezet als betaalmiddel in de slavenhandel, hoe het de overzeese legers van het koloniale rijk bevoorrade en hoe drank een rol speelde in de koloniale samenleving, zowel in Nederlands-Indië als in Suriname en West-Afrika. Deze tentoonstelling daagt het veelal romantische beeld van de jeneverhandel uit en legt de verbanden bloot tussen de alcoholindustrie en koloniale onderdrukking.

Lezingen, symposium, proeverijen en educatie
Naast de tentoonstelling organiseert het Jenevermuseum verschillende evenementen, waaronder een proeverij van gedistilleerde dranken met een koloniaal verhaal en lezingen over de invloed van jenever in de koloniale wereld. Tijdens het symposium, dat plaatsvindt op 26 januari 2025, komen onderzoekers en experts samen om te praten over de laatste bevindingen op het gebied van jenever, slavernij en kolonialisme.

Projectteam
Leroy Fisscher MA, Henk Hettinga, Petra Reijnders.

Inhoudelijk advies
Dr. Michel Doortmont FRGS, Dr. Coen van ’t Veer, Ludwina Elshuis.

Collectie
Nationaal Jenevermuseum Schiedam, Indo-African Foundation, Nationaal Archief, Museum Bakkie (Suriname), Buku Bibliotheca Surinamica, Gemeentearchief Schiedam.

Met dank aan
Bas Spek, Carl Haarnack MSc, Guido Verheule, Alwine van Winsen, Rob van der Ven, Marc Pieplenbosch, Museum Bronbeek, Erfgoedhuis Zuid-Holland,

De tentoonstelling wordt mede mogelijk gemaakt door
J. E. Jurriaanse Fonds, Fonds Schiedam Vlaardingen, De Groot Fonds, Deltaport Donatiefonds, Elise Mathilde Fonds.

200 jaar Henkes: Nationaal Jenevermuseum Schiedam viert iconisch jenevermerk met unieke dubbelexpositie

Het bekende Nederlandse jenevermerk Henkes viert dit jaar een bijzonder jubileum: 200 jaar geschiedenis en traditie. Het familiebedrijf, dat in 1824 werd opgericht in Delfshaven, staat bekend om zijn beroemde slogan: ‘Echte kenners halen Henkes in huis!’. Ter ere van dit tweehonderdjarig bestaan organiseert het Nationaal Jenevermuseum Schiedam van 24 oktober 2024 tot en met 9 februari 2025 een unieke dubbelexpositie onder de titel Henkes in de Wereld & Henkes in Huis waarin de rijke geschiedenis van Henkes tot leven komt. Tijdens de opening op 23 oktober vindt tevens de overhandiging plaats van het eerste exemplaar van het boek Een beste borrel. 200 jaar Henkes aan Barbara Henkes.

Familiebedrijf Henkes: Van Delfshaven tot de wereld
Op 23 oktober 1824 kocht Johannes Hermanus Henkes, samen met twee zakenpartners, de korenwijnbranderij aan de Voorhaven 27 te Delfshaven. Onder de naam ‘De Ooyevaar’ groeide Henkes uit tot een iconische jeneverstokerij, met leveringen tot ver buiten Europa, zelfs tot in Ghana. Henkes speelde bovendien een sleutelrol in de ontwikkeling van jonge jenever en mocht zich hofleverancier noemen. In 1986 werd het bedrijf overgenomen door Bols, maar de merknaam Henkes bleef behouden.
In 2024 viert het merk zijn 200-jarig bestaan met een uitgebreide expositie in het Nationaal Jenevermuseum Schiedam.

Dubbelexpositie: Henkes in de Wereld & Henkes in Huis
Het Jenevermuseum presenteert een bijzondere dubbelexpositie rondom het jubileum. De expositie "Henkes in de Wereld" belicht de exportsuccessen van het bedrijf, dat vanuit de kleine branderij in Delfshaven een internationaal fenomeen werd. De tweede helft van de tentoonstelling, "Henkes in Huis", zoomt in op de naoorlogse periode in Nederland. Grondstoffentekorten brachten jonge jenever in de spotlight, met Henkes als één van de voorvechters. De tentoonstelling toont tevens unieke objecten uit de interieurcollectie van Museum de Voorde, waarmee het veranderende imago van jenever in de Nederlandse huiskamers wordt geschetst.

Boekpublicatie: Een beste borrel. 200 jaar Henkes
Ter ere van dit jubileum verschijnt het boek Een beste borrel. 200 jaar Henkes, waarin een team van prominente auteurs diepgaand onderzoek heeft gedaan naar de rijke geschiedenis van het merk. Het boek behandelt de oprichting van Henkes in 1824, de hoogtepunten in de export, de uitdagingen tijdens de Tweede Wereldoorlog en de transformatie van het Nederlandse jeneverlandschap onder Henkes’ invloed. Het eerste exemplaar van het boek Een beste borrel. 200 jaar Henkes aan Barbara Henkes

‘Zeg maar gerust … een beste borrel.’

De vorige tentoonstellingen zijn hier te bekijken